Prematüre doğum, bebeğin gelişiminin tamamlanmadan dünyaya gelmesi anlamına gelir. Bu durum, özellikle hayati organlar kadar göz gelişimini de etkiler. Bebeklerin gözünde yer alan ve ışığa duyarlı olan retina tabakası, hamileliğin son dönemlerinde gelişimini tamamlar. Ancak erken doğan bebeklerde bu gelişim süreci tamamlanamaz ve sonuç olarak Prematüre Retinopatisi (ROP) adı verilen ciddi bir göz hastalığı ortaya çıkabilir.
ROP, doğru zamanda tanı konulmaz ve uygun tedavi edilmezse kalıcı görme kaybı ile sonuçlanabilecek bir hastalıktır. Ancak erken teşhis ve doğru tedaviyle kontrol altına alınabilir. Bu nedenle ROP, prematüre bebeklerde sağlıklı bir görme gelişimi için yakından takip edilmesi gereken kritik bir konudur.
ROP Nedir?
Prematüre Retinopatisi (ROP), erken doğan bebeklerde retinanın kan damarlarının anormal gelişimiyle ortaya çıkan bir hastalıktır. Retina, gözün arka kısmında bulunan ve ışığı algılayan sinir dokusudur. Görme işlevi için büyük önem taşıyan bu yapı, doğumdan önce anne karnında gelişmeye devam eder. Prematüre doğan bebeklerde bu gelişim tamamlanmadığı için retinada damarlar sağlıklı bir şekilde oluşmaz. Bunun yerine, damarlar anormal bir şekilde büyür ve bu durum zamanla retinada çekintilere, kanamalara ve hatta retina ayrılmasına (retina dekolmanı) neden olabilir.
ROP, prematüre bebeklerde görülür. Doğum haftası azaldıkça ve doğum kilosu düştükçe bu hastalığın ortaya çıkma riski artar. ROP, tedavi edilmediğinde körlüğe yol açabilecek kadar ciddi sonuçlar doğurabilir.
Hangi Bebekler Risk Altındadır?
ROP riski doğrudan bebeğin doğum haftası ve doğum ağırlığıyla ilişkilidir. Özellikle 32 haftanın altında doğan ve 1500 gramın altında olan bebekler yüksek risk grubundadır. Ancak sadece bu iki kriter yeterli değildir. Bazı bebekler doğum kilosu ve haftası bu sınırların üzerinde olmasına rağmen ROP gelişebilir. Bunun nedeni, bazı çevresel ve tıbbi etkenlerin de bu hastalığın gelişiminde rol oynamasıdır.
Yoğun bakım ünitesinde uzun süre kalan, oksijen tedavisi gören, enfeksiyon geçiren veya solunum desteği alan bebeklerde de ROP gelişme riski yüksektir. Bu nedenle prematüre doğan her bebek, risk faktörleri göz önünde bulundurularak bir göz hastalıkları uzmanı tarafından düzenli olarak kontrol edilmelidir.
ROP’un Gelişim Süreci
Retina damarlarının gelişimi anne karnında, gebeliğin yaklaşık 16. haftasında başlar ve 40. haftaya kadar devam eder. Yani tam dönem bebeklerde retina damarları gelişimini tamamlamış olur. Ancak prematüre doğan bebeklerde bu süreç tamamlanmadan doğum gerçekleştiği için, damarlar gelişimlerini dış ortamda sürdürmek zorunda kalır. Dış ortamdaki yüksek oksijen düzeyleri, enfeksiyonlar, kan değişimleri ve solunum cihazları gibi pek çok faktör bu gelişimi olumsuz etkileyebilir. Sonuçta retina damarları kontrolsüz ve anormal bir şekilde büyümeye başlar.
Bu anormal damarlar göz içinde çeşitli komplikasyonlara yol açabilir. Kanama, ödem, retina üzerinde çekilme ve en ciddi komplikasyon olan retina dekolmanı bu sürecin sonucunda ortaya çıkabilir. Retina ayrıldığında, ışık algılanamaz hale gelir ve bu durum tedavi edilmezse kalıcı körlükle sonuçlanabilir.
ROP Evreleri
ROP hastalığı, gözdeki retina bulgularına göre beş farklı evrede sınıflandırılır.
Evre 1’de retina damarlarının kenarında hafif bir çizgi oluşur. Bu evre genellikle kendiliğinden gerileyebilir.
Evre 2’de bu çizgi kalınlaşır ve daha belirgin hale gelir.
Evre 3’te retina içerisine doğru anormal damarlar oluşmaya başlar. Bu aşamada hastalık ilerleme eğilimindedir ve tedavi gerekebilir.
Evre 4’te retina kısmen yerinden ayrılmıştır. Bu evrede cerrahi müdahale gerekebilir.
Evre 5, en ileri evredir ve tüm retina ayrılmış durumdadır. Görme kaybı riski bu aşamada oldukça yüksektir.
Ayrıca hastalığın seyrini kötüleştiren ve “plus hastalığı” olarak adlandırılan bir durum da vardır. Bu durumda damarlar kalınlaşmış, kıvrımlı hale gelmiştir ve göz içinde iltihabi bir tablo vardır. Plus hastalığı varlığında acil tedavi gereklidir.
ROP Nasıl Teşhis Edilir?
ROP teşhisi yalnızca özel bir göz muayenesi ile mümkündür. Bu nedenle prematüre doğan her bebeğin, doğumdan sonraki 4 ila 6. haftalar arasında bir göz hastalıkları uzmanı tarafından kontrol edilmesi gerekir. İlk muayeneden sonra retinanın gelişim durumu değerlendirilir ve buna göre takip sıklığı belirlenir.
Göz muayenesi sırasında göz bebekleri özel damlalarla büyütülür. Ardından özel bir alet yardımıyla retina incelenir. Bu işlem kısa sürelidir ve bebeğe zarar vermez. Muayene sırasında bebek huzursuzlanabilir, ancak bu geçici bir durumdur.
ROP Tedavi Seçenekleri
ROP’un tedavisinde amaç, anormal damar büyümesini durdurmak ve retina dekolmanını önlemektir. Tedavi, hastalığın evresine ve retinadaki bulgulara göre planlanır.
En yaygın tedavi yöntemi lazer fotokoagülasyondur. Bu yöntemde, anormal damar oluşumunu destekleyen retina bölgeleri lazerle tahrip edilir. Böylece hastalığın ilerlemesi engellenir. Erken evrelerde uygulandığında başarı oranı oldukça yüksektir.
Bir diğer tedavi yöntemi anti-VEGF ilaç enjeksiyonlarıdır. Bu ilaçlar, göz içine enjekte edilerek anormal damar gelişimini durdurur. Özellikle retinanın merkezi kısımlarında etkili sonuçlar verir.
İleri evrelerde, özellikle retina ayrılması gelişmişse cerrahi müdahale gerekebilir. Vitrektomi adı verilen bu operasyonla, retina tekrar yerine yerleştirilmeye çalışılır. Cerrahın deneyimi ve hastalığın evresi, tedavi başarısını doğrudan etkiler.
Tedavi Sonrası Takip Neden Gereklidir?
ROP tedavisinden sonra bebeğin göz gelişimi devam ettiği için düzenli aralıklarla göz muayenesi yapılmalıdır. Retina damarlarının tam olarak geliştiği ve hastalığın gerilediği doğrulanana kadar takip bırakılmamalıdır.
ROP geçiren çocuklarda ilerleyen yıllarda çeşitli göz problemleri gelişebilir. Göz tembelliği, miyopi, hipermetropi, astigmatizma, şaşılık ve glokom gibi durumlar daha sık görülür. Bu nedenle okul öncesi ve okul çağında da düzenli göz kontrolleri önemlidir. Erken teşhis ile bu problemlerin önüne geçilebilir.
Ailelere Öneriler
ROP, zamanında tanı konulduğunda ve uygun şekilde tedavi edildiğinde kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Ailelerin bu süreçte bilinçli olması, bebeğin sağlığı açısından hayati önem taşır. Prematüre doğan bebeklerin göz muayeneleri ihmal edilmemeli, ilk kontrol zamanında yapılmalı ve doktorun önerdiği takip programına sadık kalınmalıdır. Tedavi gerekirse vakit kaybetmeden başlanmalıdır.
ROP ile mücadele, sadece tıbbi bir süreç değil, aynı zamanda bebeğin gelecekteki yaşam kalitesini belirleyen önemli bir adımdır. Sağlıklı bir görme gelişimi için aileler, hekimlerle iş birliği içinde hareket etmeli ve bu süreci dikkatle yönetmelidir.
Sonuç
Prematüre Retinopatisi (ROP), zamanında tanı ve doğru müdahale ile kontrol altına alınabilen bir göz hastalığıdır. Hayata yeni başlayan minik gözlerin sağlıklı bir geleceğe bakabilmesi için bu kritik süreç aileler ve doktorlar arasında sıkı bir iş birliği ile yürütülmelidir. ROP takibi, sadece bir muayene değil, geleceğe atılan sağlam bir adımdır. Detaylı bilgi ve randevu için Prof. Dr. Fatma Yülek’in kliniğiyle iletişime geçebilirsiniz.
